Αρπαγή γης, το νέο κυνήγι θησαυρού των επενδυτών

Εδώ και αρκετό διάστημα, έχει ανοίξει έντονη συζήτηση σχετικά με την «αξιοποίηση» πλουτοπαραγωγικών πόρων της χώρας, ειδικά του χρυσού και των πιθανολογούμενων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων. Ταυτόχρονα όμως, καραδοκεί, πολύ πιο ύπουλα και αθόρυβα, ένας ακόμη μεγαλύτερος κίνδυνος: η αρπαγή γης (land grabbing)- και ιδιαίτερα, καλλιεργήσιμης γης. Μπορεί αυτή τη στιγμή η αξία της ελληνικής καλλιεργήσιμης γης να είναι μικρότερη από την αξία του χρυσού ή του πετρελαίου, σε μία ενδεχόμενη κατάρρευση όμως, εκείνη που θα βοηθήσει το λαό να επιβιώσει είναι η καλλιεργήσιμη γη-ο χρυσός και το πετρέλαιο δεν τρώγονται! Αυτό το απλό μυστικό έχουν ήδη μυριστεί από το 2008 (όταν οι τιμές των τροφίμων ανέβηκαν απότομα), τα επενδυτικά κοράκια:

«Όλο και λιγότεροι άνθρωποι παράγουν όλο και περισσότερη τροφή για έναν ολοένα αυξανόμενο πληθυσμό. Η τάση αυτή θα χειροτερέψει τα επόμενα 20 με 30 χρόνια. Αν είσαι ξύπνιος, τοποθέτησε κεφάλαια σε ο,τιδήποτε σχετίζεται με αγροτική παραγωγή» Jim Rogers, επενδυτής (1)

Ας δούμε λοιπόν τι λέει η διεθνής εμπειρία σχετικά με τις αγροτικές μεγαλο-επενδύσεις την τελευταία δεκαετία. Η Oxfam είναι διεθνής οργάνωση που δραστηριοποιείται εδώ και 70 έτη για την αντιμετώπιση της φτώχειας στον πλανήτη. Ιδρύθηκε στην Μεγάλη Βρετανία κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου πολέμου, για να βοηθήσει τα παιδιά που πέθαιναν από ασιτία στην κατεχόμενη Αθήνα. Σήμερα, είναι από τις λίγες οργανώσεις διεθνούς βεληνεκούς, που εκτός από ανθρωπιστική βοήθεια, αρθρώνουν έναν σαφή πολιτικό λόγο και δεν διστάζουν να  καταγγείλουν πολυεθνικές εταιρίες, αλλά και οργανισμούς όπως η Παγκόσμια Τράπεζα, ή το ΔΝΤ για το ρόλο τους στην καταλήστευση φτωχών κρατών (2), (8). Σύμφωνα λοιπόν με την διακήρυξη των Τιράνων, η «αρπαγή γης» (land grabbing) ορίζεται ως: «Η απόκτηση γης έκτασης μεγαλύτερης των 2000 στρεμμάτων ή διπλάσιας του εθνικού διάμεσου όρου αγροτεμαχίων,  για την οποία ισχύει τουλάχιστον ένα από τα παρακάτω:

α)η απόκτηση καταπατά τα ανθρώπινα δικαιώματα,

β)παραβαίνει τον κανόνα της «ελεύθερης, προγενέστερης και ενημερωμένης συγκατάθεσης» (Free Prior Informed Consent),όπου οι ντόπιες κοινότητες που επηρεάζονται ενημερώνονται για την επένδυση και έχουν τη δυνατότητα να την απορρίψουν,

γ)δεν βασίζεται σε εκτενή αξιολόγηση, ή παραβλέπει τις κοινωνικές, οικονομικές, ή περιβαλλοντικές επιπτώσεις της επένδυσης,

δ)δεν παρέχει διαφανή συμβόλαια με ξεκάθαρες δεσμεύσεις προς τους εργοδότες και μοίρασμα των ωφελειών,

ε)παρακάμπτει το δημοκρατικό σχεδιασμό, την ανεξάρτητη επίβλεψη και την ουσιαστική συμμετοχή της κοινότητας»(3)

Πριν εξετάσουμε αν οι πολλά υποσχόμενες «αξιοποιήσεις» της ελληνικής γης από τους διευκολυνόμενους από το ΤΑΙΠΕΔ «σωτήρες» μεγαλοεπενδυτές  σέβονται οτιδήποτε από τα παραπάνω, ας δούμε και τη συνέχεια της διεθνούς εμπειρίας «αξιοποίησης»… Σύμφωνα με παραδοχή της ίδιας της Παγκόσμιας Τράπεζας, «πολλές επενδύσεις […] αντί να δημιουργήσουν βιώσιμο όφελος, οδήγησαν σε απώλεια των πόρων της χώρας και άφησαν τους ντόπιους σε χειρότερη κατάσταση από ό,τι πριν την επένδυση» (4). Σύμφωνα με το ανεξάρτητο διεθνές παρατηρητήριο για τις επενδύσεις γης www.landmatrix.org, την τελευταία δεκαετία γη έκτασης 15 φορές όσο η Ελλάδα έχει πουληθεί παγκοσμίως. Αυτή η γη θα μπορούσε να θρέψει ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους, αριθμός ίσος με τον αριθμό των πεινασμένων του πλανήτη. Ιδιαίτερα, από το 2008 και μετά, δηλαδή μετά την έκρηξη στις τιμές τροφίμων, ο αριθμός των συμβολαίων απόκτησης αγροτικής γης από ξένους επενδυτές σε αναπτυσσόμενες χώρες εκτοξεύθηκε κατά 200%, όμως ελάχιστες από αυτές τις επενδύσεις βοήθησαν το ντόπιο πληθυσμό. Τα δύο τρίτα  αυτών των συμβολαίων ήταν σε χώρες με πολύ σοβαρό πρόβλημα υποσιτισμού και αδύναμη προστασία των δικαιωμάτων του λαού στη γη του. Και για να μην έχουμε ψευδαισθήσεις για την «πανάκεια» των «επενδύσεων»: Η γη που αγοράζεται στον αναπτυσσόμενο κόσμο την τελευταία δεκαετία, όχι μόνο στερείται από τους πεινασμένους ντόπιους πληθυσμούς για να καλλιεργήσουν, να βοσκήσουν τα κοπάδια τους ή να ψαρέψουν, αλλά είτε αφήνεται παντελώς ανεκμετάλλευτη, καθώς οι σπεκουλαδόροι περιμένουν να ανέβει η αξία της για να την πουλήσουν κερδοσκοπώντας, είτε χρησιμοποιείται για μονοκαλλιέργειες βιοκαυσίμων και ζαχαρότευτλων που εξάγονται εξολοκλήρου (4). Όσο για τις τιμές, οι παραχωρησιούχοι επενδυτές πληρώνουν το ιλιγγιώδες ποσό των μερικών λεπτών ως και 8 ευρώ το στρέμμα κάθε χρόνο (5) και η τιμή αυτή δεν έχει να κάνει με τις χαμηλές τοπικές τιμές, αλλά με την έλλειψη κανονισμών για την προστασία των δικαιωμάτων στην αγροτική γη. Για όσους θεωρούν αυτές τις επαχθείς πωλήσεις ως μεμονωμένα, μικρής έκτασης φαινόμενα, πάνω από 30% της γης της Λιβερίας, δηλαδή το 1/3 της χώρας, έχει πουληθεί τα τελευταία 5 χρόνια με καταστροφικές συνέπειες  για τον πληθυσμό της (6). Ας μην ξεχνούμε, ότι πέρα από όλα τα άλλα πλεονεκτήματα, η Ελλάδα διαθέτει εγγενή δυνατότητα διατροφικής επάρκειας. Σύμφωνα με την έκθεση της Oxfam (2), «η αστάθεια στις τιμές τροφίμων έχει οδηγήσει πλούσια κράτη που δεν διαθέτουν διατροφική επάρκεια, όπως τα κράτη του Κόλπου, στην απόκτηση μεγάλων εκτάσεων σε αναπτυσσόμενες χώρες, ώστε να εξασφαλίσουν σίγουρη παροχή τροφής για τις δικές τους διατροφικές ανάγκες». Μια ακόμη πιο σοκαριστική διαπίστωση: οι δορυφορικές απεικονίσεις της γης καταρρίπτουν το μύθο ότι η προς πώληση γη ήταν «αναξιοποίητη» και «περίμενε την ανάπτυξη» πριν τα συμβόλαια. Σε όλες τις περιπτώσεις καταχρηστικών συμβολαίων, η γη ήταν ήδη σε χρήση από ντόπιους μικροκαλλιεργητές και βοσκούς, που έχασαν τα πάντα (5). Έχει βρεθεί ότι υπάρχει ένας κρίσιμος αριθμός, των 20 στρεμμάτων, με τα οποία μπορεί η οικογένεια ενός μικροκαλλιεργητή να επιβιώσει και να θρέψει, μέσω μικροεμπορίου, άλλες τέσσερις οικογένειες.  Όταν χάνουν ακόμη και αυτή τη λίγη γη, οι άνθρωποι δεν μπορούν να επιβιώσουν.

«Μας είπαν ότι η μονοκαλλιέργεια θα μας έφερνε δουλειές κι ευημερία. Το μόνο που έφερε ήταν ανεργία και φτώχεια» Daniel Santos, Bajo Aguán, Ονδούρα

«Οι άντρες έφυγαν προς τα βουνά, οι γυναίκες έπρεπε να ψάξουν άλλο τρόπο να επιβιώσουν. Οι άνθρωποι έχασαν τα πάντα. Έγιναν ένα τίποτα, ένα φθηνό εργατικό δυναμικό» Maria Josefa Macz, Γουατεμάλα, περιγράφει την αρπαγή γης για μονοκαλλιέργεια φοινικέλαιου (2)

Ίσως αναρωτηθεί κανείς γιατί αυτές οι ιστορίες του Τρίτου Κόσμου να αφορούν την Ελλάδα, η οποία ακολουθεί ένα διαφορετικό διατροφικό μοντέλο. Το μοντέλο αυτό όμως καταρρέει, θα πρέπει να δώσουμε μεγαλύτερη προτεραιότητα στην υπεράσπιση της ελληνικής γης. Σε αλλεπάλληλα παραδείγματα ανά τον κόσμο, βλέπουμε ότι οι «επενδύσεις» αντί να οδηγήσουν σε θέσεις εργασίας, μείωση φτώχειας και περιβαλλοντική βιωσιμότητα, οδηγούν σε παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, απώλεια περιουσιών και εργασίας, αποξένωση των ανθρώπων από τις πολιτιστικές και πνευματικές ρίζες της γης τους, βία και καταστροφή. Αυτό που η Oxfam αποκαλεί «αντίστροφη ανάπτυξη»(7). Η ελληνική γη δεν είναι απλά ένα περιουσιακό στοιχείο ή πλουτοπαραγωγικός πόρος -αποτελεί μέρος της ταυτότητάς μας, της ιστορίας μας και της ψυχής μας. Είτε αποτελεί στοιχείο προς «αξιοποίηση» από το ΤΑΙΠΕΔ, είτε κινδυνεύει με κατάσχεση λόγω κόκκινων αγροτικών δανείων ή χρεών προς την εφορία, (και στη συνέχεια, «αξιοποίηση»), η ελληνική γη, ειδικά η καλλιεργήσιμη, ίσως κινδυνεύσει από το νέο κυνήγι θησαυρού των επενδυτικών κορακιών. Η διεθνής εμπειρία μας έχει δώσει  ξεκάθαρα διδάγματα.

(1)   J. Rogers (2012), see http://jimrogers-investments.blogspot.co.uk/2012/05/if-youre-smart-put-your-money-into.html

(2)   http://www.oxfam.org/sites/www.oxfam.org/files/bn-land-lives-freeze-041012-en_1.pdf

(3)   ILC (2011) „Tirana Declaration: Securing Land Access for the Poor in Times of Intensified Natural Resources Competition‟, Rome: International Land Coalition, www.landcoalition.org/about-us/aom2011/tirana-declaration

(4)   K. Deininger and D. Byerlee (2011) op. cit.; Oxfam (2012) „The Hunger Grains‟, op. cit. See also W. Anseeuw, et al (2012) op. cit.

(5)   W. Anseeuw et al (2012) „Transnational Land Deals for Agriculture in the Global South. Analytical Report based on the Land Matrix Database‟, CDE/CIRAD/GIGA, Bern/Montpellier/Hamburg, http://landportal.info/landmatrix/media/img/analytical-report.pdf

(6)   A. Brownell (2012) op. cit. Another recent report on land deals in Liberia, by the Centre for International Conflict Resolution of Columbia University (www.cicr-columbia.org/wp-content/uploads/2012/01/Smell-No-Taste.pdf, p.10) cites the Minister for Planning‟s estimate that land concessions cover nearly half Liberia‟s total land mass.

(7)   Oxfam press release, 2/10/2013

(8)   http://policy-practice.oxfam.org.uk/blog/2013/10/the-top-10-brands-and-land-rights

Πρεκατέ Βικτωρία, www.brightplanet.blogspot.gr, 14/1/2014