Ψυχολογική στάση απέναντι στην ηγεσία

Αφορμή για αυτό το άρθρο στάθηκε πρόσφατη συζήτηση σχετικά με το αν χρειαζόμαστε ηγέτες ή όχι. Ακούω κατά καιρούς απόψεις περί αυτοδιάθεσης, αυτό-οργάνωσης κλπ. Κατά τη γνώμη μου η ανθρωπότητα απέχει ακόμη κατά πολύ από το στάδιο, όπου δεν χρειάζεται ηγέτες. Σε όλες τις ομάδες, από τις πιο μεγάλες και περίπλοκες, μέχρι τις πιο μικρές, πρόσκαιρες και χαλαρές, βλέπει κανείς αυθόρμητα να αναδύονται αμέσως οι φιγούρες εκείνες που αναλαμβάνουν ένα πιο οργανωτικό και υπεύθυνο ρόλο, οι φιγούρες στις οποίες τα ίδια τα μέλη της ομάδας τείνουν να απευθυνθούν για βοήθεια ή διακανονισμό, όταν υπάρχουν προβλήματα ή συγκρούσεις μέσα στην ομάδα. Η ίδια η ομάδα αναδύει τον ηγέτη της.

Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό. Το ζήτημα δεν είναι να έχουμε ηγέτες ή όχι, το ζήτημα είναι να έχουμε τη διάκριση και να επιλέγουμε τους σωστούς ηγέτες, εκείνους που βρίσκονται σε αυτή τη θέση, επειδή νοιάζονται, επειδή είναι ανοιχτοί να σεβαστούν τις γνώμες και τις ανάγκες όλων, επειδή εργάζονται για το καλό της ομάδας, επειδή είναι οραματιστές και επειδή είναι δίκαιοι. Όχι τους ηγέτες, οι οποίοι βρίσκονται εκεί γιατί είναι διψασμένοι για εξουσία, ναρκισσιστές, φιλοχρήματοι, σαδιστές, ή εθισμένοι στον έλεγχο των άλλων. Η σωστή ηγεσία είναι πολύ δύσκολη και ο σωστός ηγέτης θα υποστεί πολύ συχνά κριτική και αχαριστία, όσο κι αν προσπαθεί. Όλοι όσοι υποστηρίζουν ότι δε χρειαζόμαστε ηγέτες, θα πρέπει να αναρωτηθούν αν θα ήταν σε θέση να αναλάβουν εκείνοι την ευθύνη και τη δουλειά-κάποιος θα πρέπει να την κάνει!  Το πρόβλημα σήμερα είναι ότι όλοι αξιοπρεπείς, υπεύθυνοι άνθρωποι δεν αντέχουν τον πόλεμο που τους γίνεται από τους εγωιστές δελφίνους της εξουσίας, αλλά ούτε και από τον ζηλόφθονο λαό μας, ο οποίος έχει πολλάκις φερθεί με κόμπλεξ και αχαριστία σε εκείνους τους ηγέτες που προσπάθησαν ό,τι καλύτερο ανθρωπίνως μπορούσαν (βλέπε Θησέας, Αριστείδης ο Δίκαιος,  Κολοκοτρώνης, Χαρ. Τρικούπης και πολλοί άλλοι). Κι έτσι παραμένουν κυρίως εκείνοι δηλαδή που δεν ιδρώνει το αυτί τους, δεν τους νοιάζει τίποτα, ούτε ο λαός, ούτε τι πιστεύει ο λαός για αυτούς. Και σήμερα βλέπουμε πολλά τέτοια παραδείγματα.

Για να προχωρήσω σε ένα επίπεδο λίγο πιο ψυχαναλυτικό, η στάση που έχουμε απέναντι στην ηγεσία πολλές φορές αντανακλά τη στάση απέναντι στην πατρική φιγούρα. Εκείνος που έχει εγκαταλειφθεί από τον πατέρα του, δηλώνει θυμωμένος ότι δεν χρειαζόμαστε ηγέτες. Εκείνος που έχει ανταγωνισμό ή νιώθει υποτιμημένος από τον πατέρα του, πετάει κακίες και ζηλοφθονίες για όποιον άντρα φαίνεται να ξεχωρίζει, είτε στην κοινότητά του, είτε στο παγκόσμιο στερέωμα. Εκείνος ο οποίος ελέγχετο μια ζωή από τον πατέρα του, αλλά στα μάτια του τον έχει αγιοποιήσει, παραβλέποντας τα αρνητικά του χαρακτηριστικά, είναι πολύ εύκολο να χειραγωγηθεί από κακούς ηγέτες, οι οποίοι του παρουσιάζονται ως καλοί. Με κάποιο τρόπο πρέπει να διατηρήσει την αφοσίωση στην ψευδαίσθηση του καλού πατέρα που έχει φτιάξει στο μυαλό του!

Αν λάβει κανείς υπόψη πόσο δυσλειτουργικές είναι η πλειοψηφία των ελληνικών οικογενειών (άσχετο αν τα σπρώχνουν όλα κάτω από το χαλί και παρουσιάζουν την εικόνα της ευτυχισμένης οικογένειας στις βαφτίσεις, στους γάμους, και τα άλλα κοινωνικά δρώμενα), τότε ίσως μπορέσει να εξηγήσει γιατί έχουμε καταλήξει, επί σειρά δεκαετιών,  να έχουμε τους ηγέτες που έχουμε. Έχουμε τουλάχιστον δύο προηγούμενες γενιές καταπιεσμένων γυναικών, οι οποίες δεν μπόρεσαν να εκπληρώσουν το δυναμικό τους δημιουργικά και οι οποίες σε μεγάλη πλειοψηφία έχουν νιώσει προδομένες από τους συζύγους τους (είτε τις εγκατέλειψαν ή τις απατούσαν μια ζωή). Όλα αυτά περνούν στο παιδί. Ακόμη και αν έχουμε καλά κρυμμένα τα μυστικά, το παιδί θα εισπράξει την αλήθεια της ψυχολογικής ατμόσφαιρας στην οικογένεια, απλά δεν έχει συνειδητή επίγνωση. Δεν είναι λοιπόν περίεργο που έλκεται από ηγέτες που άλλα λένε και άλλα κάνουν (όπως έκανε ο πατέρας του) και δεν είναι περίεργο ότι τους εξιδανικεύει ή τους δικαιολογεί, χαριτολογώντας. Όπως, χαριτολογούσε για τις απιστίες του πατέρα του «έλα μωρέ τι να κάνει κι αυτός…», έτσι χαριτολογεί για τις 'απιστίες' των ηγετών του . Ο υποσυνείδητος νους είναι πολύ ισχυρότερος παράγοντας επιρροής στην επιλογή ψήφου, από τον συνειδητό. Ο υποσυνείδητος νους, που δεν έχει θεραπευτεί, πασχίζει να διατηρήσει την ψευδαίσθηση του τέλειου πατέρα, οπότε αναγκαστικά θα στραφεί  σε αντίστοιχου είδους απατηλούς ηγέτες. Οτιδήποτε άλλο θα τον έφερνε σε γνωσιακή σύγκρουση που δεν την αντέχει.

Επίσης αδυνατεί να διακρίνει τον πραγματικά τίμιο ηγέτη, γιατί δεν γνωρίζει τι σημαίνει τιμιότητα και ακεραιότητα. Ο υποσυνείδητος νους δεν μπορεί να διακρίνει ανάμεσα σε τιμιότητα στα συναισθηματικά και στα οικονομικά (και πόσες οικογένειες αλήθεια είναι πραγματικά σωστές και τίμιες με τα οικονομικά τους, όχι μόνο απέναντι στο επάγγελμα, αλλά μεταξύ τους, στα αδέρφια των γονιών, στα κληρονομικά κλπ.) Το παιδί και πάλι εισπράττει σε βαθύτερο επίπεδο την απληστία, τον εγωισμό, την αρπακτικότητα, αν και ο συνειδητός νους του, του λέει «ο μπαμπάς μου, ο καλύτερος άνθρωπος!». Ακόμη κι αν ο πατέρας έρχεται ξαφνικά με αδικαιολόγητο εισόδημα, ακόμη και αν είναι σε επαγγελματικό πόστο, που θεωρείται από τα πιο διεφθαρμένα στην Ελλάδα, ο ενήλικας γιος λέει «Ο μπαμπάς μου, ποτέ δεν λαδώθηκε!»-και το πιστεύει! Δεν αντέχει να θέσει άβολα ερωτηματικά στον εαυτό του, δεν αντέχει να εξετάσει το γεγονός ότι οι αριθμοί δεν βγαίνουν, δεν αντέχει να δει την πραγματικότητα ότι ο πατέρας του ήταν ένας κοινός θνητός, όπως όλοι οι άλλοι. Αυτός ο ενήλικας γιος (ή κόρη) αναγκαστικά θα ψηφίσει απατεώνες πολιτικούς, πρέπει να διατηρήσει την πατρική φιγούρα στο ψεύτικο βάθρο της. Πάντα υποστηρίζω ότι τα ψέματα και τα μυστικά μέσα σε μια οικογένεια προκαλούν πολύ μεγαλύτερη κι εκτεταμένη ζημιά από όσο νομίζουμε. Είναι σαν το ιό του AIDS: για πολύ καιρό δεν φαίνεται τίποτα, μέχρι που χρόνια αργότερα, θα σκάσει καταστρέφοντας ολόκληρη τη ζωή του ατόμου. Μόνο που τώρα, με τα αθεράπευτα οικογενειακά μας σύνδρομα και την έλλειψη διάκρισης στην επιλογή ηγετών -σε σημείο τυφλότητας- κοντεύουμε να καταστρέψουμε την ίδια μας τη χώρα.

Σε ένα επίπεδο παραπάνω, η στάση απέναντι στην πατρική φιγούρα επηρεάζει και τη στάση μας απέναντι στην τελική πατρική φιγούρα, που είναι ο Θεός. Από εκεί προέρχεται και ο θυμωμένος αθεϊσμός. Αφού είναι άθεος γιατί είναι θυμωμένος; Πώς μπορείς να είσαι θυμωμένος για κάτι που πιστεύεις ότι δεν υπάρχει; Κάτι άλλο συμβαίνει. Όπως αναφέρει το κείμενο «Α Course in Miracles” έχουμε θέμα εξουσίας με το Θεό (‘authority problem’). Το εγώ μας δεν μπορεί να το χωνέψει ότι μας δημιούργησε κάποιος-θέλουμε να έχουμε δημιουργήσει εμείς τον εαυτό μας και αν είναι δυνατόν, ό,τι άλλο υπάρχει στο σύμπαν. Δεν μπορεί να το χωνέψει ότι η άπειρη ευφυία και καλοσύνη Του διαχειρίζεται το σύμπαν, όχι, θέλουμε εμείς να κάνουμε κουμάντο στο σύμπαν, ακόμη και να δεν μπορούμε καλά καλά να κάνουμε κουμάντο στην ίδια μας τη ζωή. Το εγώ μας το τσαντίζει που κάποιος γνωρίζει καλύτερα από εμάς, παρόλο που δεν μας επιβάλλει τη θέλησή Του, απλά υπομονετικά περιμένει, μπας και καταλάβουμε ποιο είναι το πραγματικό μας καλό. Το εγώ μας δήθεν επαναστατεί εναντίον του Θεού, παρότι μας έχει δώσει πλήρως την ελεύθερη βούληση να Τον ακολουθήσουμε ή όχι. Το παίζει απελευθερωμένο με το να υποδουλώνεται σε ό,τι κακό, αρνητικό υπάρχει, το οποίο δεν του αφήνει καμία ελευθερία βούλησης απολύτως. Το εγώ μας δεν μπορεί με τίποτα να χωνέψει ότι Κάποιος υπάρχει που είναι ανώτερος από εμάς, με την καλύτερη δυνατή έννοια του όρου, έστω κι αν αυτός ο Κάποιος μας έχει δώσει τη δυνατότητα να γίνουμε Σαν Εκείνον. Τα χάλια στην γη σήμερα δεν είναι επειδή ο Θεός δεν έχει κάνει καλά τη δουλειά Του. Οι άνθρωποι, χρησιμοποιώντας την ελεύθερη βούλησή τους, με τις αρνητικές πράξεις και σκέψεις τους, οδήγησαν την κατάσταση εκεί που είναι-δεν χρειαζόταν να είναι έτσι. Ο Θεός στο αναμεταξύ μας έχει προστατέψει άπειρες, άπειρες φορές από κινδύνους που δεν γνωρίζουμε, ούτε μπορούμε να φανταστούμε ότι υπάρχουν κι ούτε θα μάθουμε ποτέ. Δουλεύει νυχθημερόν γα να μας προστατέψουν και να μας βοηθήσουν, όσο είναι δυνατόν, χωρίς  να παρέμβουν στην ελεύθερη βούληση κι επιλογή μας, που θέλει να σπάσουμε το κεφαλάκι μας, ντε και καλά για να αποδείξουμε ότι δεν υπάρχει Θεός. Ο Θεός δεν επιβάλλει. Απλά υπομονετικά και συγχωρητικά περιμένει, μέχρι να ρίξουμε τον εγωισμό μας και να καταλάβουμε ότι το δικό Του Θέλημα είναι ο μόνος δρόμος για το καλό όλων.

Όσο μπορέσουμε να βρούμε ειρήνη (όχι άρνηση, αλλά επίλυση και ειρήνη) από τα τραύματα εγκατάλειψης του παρελθόντος, τότε θα μπορέσουμε να αποδεχτούμε το Θεό με μεγαλύτερη καθαρότητα και να κάνουμε έτσι ειρήνη με τον εαυτό μας. Δυστυχώς πολλές πικρές ιστορίες κακοποίησης εξουσίας και επανα-τραυματισμού έχουν υπάρξει από ανθρώπινες παράγοντες που ισχυρίζονται ότι είναι οι αποκλειστικοί εκπρόσωποι του Θεού στη Γη. Ο Θεός αποτελεί προσωπικό βίωμα, και μπορεί να το έχει ο καθένας μέσα στην καρδιά του, αν το θελήσει, αν το ζητήσει, αν προσπαθήσει. Αν θέλουμε, έστω κι από περιέργεια να ακούσουμε το Θέλημά Του, ας Τον ρωτήσουμε «Ποιο είναι το Θέλημά Σου σε αυτήν την περίπτωση;». Παύση. Αν σωπάσουμε το νου μας και τη δική μας ατζέντα, ίσως καταλάβουμε την απάντηση. Μπορεί να είναι διαφορετική από ότι περιμέναμε. Δεν είμαστε υποχρεωμένοι να την ακολουθήσουμε, ας την ακούσουμε όμως! Ίσως με τον καιρό να ανακαλύψουμε ότι ήταν πολύ καλύτερη από ό,τι είχαμε σκεφτεί εμείς.

Όταν βρούμε ειρήνη με το Θεό, βρίσκουμε και την προσωπική ειρήνη. Δεν αρέσει η λεζάντα του Καζαντζάκη, που κυκλοφορεί στα τουριστικά T-Shirt «Δεν πιστεύω τίποτα, Δεν ελπίζω τίποτα, Δεν φοβάμαι τίποτα, Είμαι ελεύθερος». Αυτό εμένα μάλλον σαν κατάθλιψη μου ακούγεται... Ο ανθρώπινος νους κάπου πάντα σε κάτι θα πιστεύει, το θέμα είναι σε τι… Στην αγάπη ή την έλλειψή της;  Η ελπίδα είναι εκείνη που συντηρεί τη ζωή. Όχι η προσδοκία για κάτι συγκεκριμένο, αλλά η ελπίδα… Όσο για το φόβο, ΟΚ, μακάρι να φτάναμε όλοι στο επίπεδο να μην φοβόμαστε ειλικρινώς τίποτα. Πριν πούμε, όμως βαρύγδουπες κουβέντες, ο φόβος είναι ανθρώπινος, υπάρχει, αλλά ξεπερνιέται όταν τον αφήνουμε στα χέρια του Θεού. Αυτό εμένα μου ακούγεται σαν πιο ρεαλιστική έκφραση της ελευθερίας….

Πρεκατέ Βικτωρία, www.brightplanet.blogspot.gr, 7/8/2012